Het was 1996 toen Dikembe Mutombo in free agency naar Atlanta kwam, en tegen die tijd wist Hawks-aanvaller Tyrone Corbin dat het ruim twee meter lange centrum meer was dan alleen de beste verdedigende speler van het spel.

Gedurende een groot deel van zijn eerste zes jaar in de competitie verspreidde Mutombo het woord dat hij vastbesloten was een ziekenhuis te bouwen in zijn thuisland, de Democratische Republiek Congo. Terwijl hij door de NBA stormde en met zijn vinger kwispelde bij geblokkeerde schoten, trok Mutombo collega’s opzij en vertelde hen over zijn visie.

‘Zelfs voordat ik zijn teamgenoot werd, wist ik van zijn ambitie om dat ziekenhuis te bouwen’, zei Corbin. “Dat was zijn passie en dat liet hij iedereen weten. Hij wilde een ziekenhuis dat voor iedereen in Congo toegankelijk was. En toen hij teamgenoot werd, leerden we allemaal over elk detail: het gebrek aan toegang, hoe belangrijk het zou zijn voor de mensen, wat er moest gebeuren.”

Naarmate zijn CV in de NBA groeide met All-Star-onderscheidingen, prijzen voor Defensive Player of the Year en optredens in de NBA Finals, bleven zijn humanitaire inspanningen nooit wankelen. In 2007 kwam het passieproject van Mutombo tot bloei: hij opende een ziekenhuis in Kinshasa, net buiten zijn geboortestad. Hij noemde het ziekenhuis naar zijn moeder, Biamba Marie Mutombo, en de faciliteit met 300 bedden heeft meer dan een half miljoen patiënten behandeld. Mutombo financierde $ 15 miljoen van het project van $ 29 miljoen.

Maandag stierf Mutombo in Atlanta op 58-jarige leeftijd aan hersenkanker, en als zijn voormalige teamgenoten, coaches en leidinggevenden zich herinnerden wat een geweldige speler hij was, hielden ze zich altijd in, uit angst triviaal te klinken. Ieder van hen merkte op dat Mutombo niet werd gedefinieerd door basketbal of zijn atletische prestaties. Zijn impact ging dieper.

“Hij was een Hall of Fame-speler en een legendarische humanitair”, zegt Jeff Van Gundy, die Mutombo drie seizoenen lang coachte in Houston. “Hij was echt een natuurkracht.”

GA DIEPER

Vijf momenten die Dikembe Mutombo bij de wereld geliefd maakten

Op het veld was hij achtvoudig All-Star en won hij vier keer Defensive Player of the Year, een prestatie die alleen Ben Wallace en Rudy Gobert konden evenaren. Hij leidde de competitie vijf opeenvolgende seizoenen in blokken en tweemaal in rebounds. Buiten de rechtbank bouwde hij een ziekenhuis en financierde hij scholen in Congo, en werkte hij samen met de Wereldgezondheidsorganisatie en UNICEF om polio in Afrika te bestrijden door middel van vaccinbewustzijn. De NBA eerde hem tweemaal met de Walter J. Kennedy Citizenship Award, in 2001 en 2009, en in 1999 won hij de President’s Service Award, de hoogste onderscheiding die voor vrijwilligerswerk wordt toegekend.

“Geweldige concurrent, geweldige speler, maar het was de mens… je kunt niet over hem praten zonder over hem als mens te praten”, zei Bernie Bickerstaff, die Mutombo in 1991 als vierde algemeen directeur van Denver opstelde. ‘We waren allemaal beter in ons bestaan, gewoon door bij hem in de buurt te zijn.”

Hij speelde voor zes teams (Denver, Atlanta, Philadelphia, New Jersey, New York en Houston) gedurende 18 seizoenen voordat hij in 2009 op 42-jarige leeftijd met pensioen ging nadat hij zijn linkerknie had geblesseerd tegen Portland in de play-offs. Denver en Atlanta hebben zijn nummer 55 met pensioen gestuurd en in 2015 werd hij opgenomen in de Basketball Hall of Fame.

In zijn acceptatietoespraak in de Hall of Fame bedankte hij zijn oudere broer, Ilo, omdat hij hem op 17-jarige leeftijd kennis had laten maken met basketbal. Die introductie dwong hem, tegen zijn wil, naar het basketbalveld om te profiteren van zijn lengte.

Het zou een introductie zijn die de wereld zou veranderen.

Aan de vooravond van de NBA Draft van 1991 ontving Bickerstaff laat op de avond een telefoontje van Georgetown-coach John Thompson, die verontrustend nieuws bracht: de Sacramento Kings hadden Thompson gebeld om inzicht te krijgen in een van zijn spelers, Mutombo.

Thompson, die goede vrienden was met Bickerstaff, wist dat de Nuggets vastbesloten waren om Mutombo op te stellen met de vierde algemene keuze. Het probleem: Sacramento zou als derde kiezen.

Het zorgde voor een hectische tochtdag, waarbij Bickerstaff rookgordijnen naar Sacramento stuurde dat hij een deal had met New Jersey om door te stromen naar nummer 2.

‘Sacramento speelde veel spelletjes’, zei Bickerstaff. ‘Ze hebben John de avond ervoor gebeld… en ik weet niet of ze hem echt wilden meenemen, of dat ze gewoon probeerden compensatie te krijgen voor het doorgeven van hem.”

Bickerstaff hield zijn adem in toen de tocht opstak. Charlotte bracht UNLV als eerste Larry Johnson naar voren. New Jersey volgde en pakte Georgia Tech point guard Kenny Anderson als tweede. Sacramento bracht Syracuse naar de derde plaats van Billy Owen.

Bickerstaff en het frontoffice van Nuggets waren zo opgetogen dat ze met Mutombo’s agent, David Falk, spraken over het ondertekenen van een contract van tien jaar voor Mutombo. Maar de eigendomsgroep van de Nuggets trok zich uiteindelijk terug.

Bickerstaff zei dat de Nuggets onmiddellijk wisten dat ze niet alleen een speciale speler hadden opgeroepen, maar ook een speciaal persoon.

‘Hij maakte ons elke dag aan het lachen… elke dag’, zei Bickerstaff. “Dat was gewoon zijn persoonlijkheid. Hij was consistent in alles wat hij deed. Hij was elke dag dezelfde man.”

Toen Mutombo de Nuggets begon te veranderen met zijn verdedigende spel – hij werd uitgeroepen tot All-Star in zijn rookieseizoen toen hij gemiddeld 16,6 punten en 12,3 rebounds scoorde – merkte Bickerstaff dat Mutombo meer wilde veranderen dan alleen zijn team. Mutombo leerde hem over zijn opvoeding in Congo, de omstandigheden waarmee zijn thuisland te maken kreeg en hoe hij beloofde te helpen.

‘Dat is wie hij was. Niemand vroeg hem om die dingen te doen; het was gewoon een aangeboren kwaliteit in hem”, zei Bickerstaff. ‘Dat is wie hij was: een goede kerel. Hij ging over mensen. En hij was ongeveer waar hij vandaan kwam, en hij voelde diep dat hij een alternatieve manier van leven voor hen moest presenteren.”

Maar eerst moesten er herinneringen worden gemaakt in de NBA.

In de historische verstoring van de SuperSonics door de Nuggets in 1994 frustreerde Mutombo Seattle-ster Shawn Kemp en had 22 blokken in de drie overwinningen van Denver. (John W. McDonough / Sports Illustrated via Getty Images)

Een van de meest iconische beelden in de geschiedenis van Denver Nuggets is van Mutombo op zijn rug, onder de basket, terwijl hij de wedstrijdbal vasthoudt terwijl hij huilt van opgetogenheid nadat Denver in de play-offs van 1994 topgeplaatste Seattle van streek maakte. Het is zo populair dat George Karl, inwoner van Denver, zegt dat hij er ongeveer 1.000 keer per jaar herhalingen van ziet.

‘Ik verlaat de kamer voordat ik ernaar kan kijken’, zei Karl. ‘Of ik sluit mijn ogen. Ik ben het beu.”

Karl was destijds natuurlijk de coach van de best geplaatste SuperSonics, en het beeld van Mutombo die in de bal kneep en steken vierde, was evenzeer de herinnering aan wat het centrum in de serie deed. Mutombo had 31 blocks, een record voor een serie van vijf wedstrijden, toen de als achtste geplaatste Nuggets een Sonics-team versloegen dat 63-19 won met Gary Payton en Shawn Kemp.

‘Hij frustreerde Shawn, en waarschijnlijk ook alle anderen, een beetje’, zei Karl. “Naarmate de serie vorderde, leek het alsof hij meer controle over de serie had.”

In de beslissende Game 5 had Mutombo acht punten, 15 rebounds en acht blocks, terwijl de Nuggets in verlengingen met 98-94 wonnen.

‘Een van de grootste verliezen in mijn leven, om eerlijk te zijn,” zei Karl. “Het was ellendig.”

Bickerstaff zei dat series de waarde van Mutombo versterkten. Terwijl LaPhonso Ellis en Reggie Williams de krantenkoppen haalden vanwege hun doelpunten, was het Mutombo die de toon zette en de identiteit van de Nuggets smeedde.

‘Je kon zien dat hij het respect had van (de Sonics),” zei Bickerstaff. ‘Toen ze naar de mand gingen, kon je zien dat ze aan hem dachten… en als je begint na te denken, is dat niet goed.”

Denver schoof op tegen Utah, verloor in zeven wedstrijden en won pas in 2009 opnieuw een playoff-serie.

Bickerstaff aarzelt niet om de reden voor de lange droogte in de play-offs aan te wijzen: hij kon niet voorkomen dat Mutombo in 1996 met vrije wil vertrok.

“Mijn grootste spijt, daar bestaat geen twijfel over”, zei Bickerstaff. “Het draaide om geld. Hij wilde blijven, zijn agent werkte met ons samen, maar we konden het niet waarmaken. Hem verliezen was het begin van onze ondergang.”

Mutombo was op weg naar Atlanta, waar hij en zijn rechterwijsvinger de volgende iconische beelden zouden smeden.

Toen hij in 1996 in Atlanta aankwam, maakte Mutombo er al dol op om zijn defensieve aanwezigheid bekend te maken. Hij schudde vol walging zijn hoofd tegen mensen die hem bij de rand uitdaagden, of probeerden een schot over zijn lange armen te heffen.

‘Hij kon je goed laten weten: dit is waar ik woon’, zei Bickerstaff.

Maar in Atlanta had Mutombo het gevoel dat hij iets nadrukkelijkers nodig had, iets zichtbaarders. In 1997 werd de vingerkwispeling – een heen en weer gaande beweging van zijn wijsvinger – geboren om geblokkeerde schoten te begeleiden.

Later dat jaar werd de vingerkwispeling beroemd. Tijdens de All-Star Game in februari hadden Mutombo en Michael Jordan het erover dat Jordan Mutombo nooit zou onderdompelen. Toen, in de play-offs van 1997, ontmoetten Jordan en Mutombo elkaar aan de rand in Game 5.

‘Hij en Michael hadden het erover gehad dat Mike hem nooit zou onderdompelen, het was iets groots’, zei Corbin. “En we speelden tegen Chicago in de play-offs en defensief stuurden we dingen altijd naar Dikembe. Dus ik zei tegen hem: als Mike mij in de verdediging verslaat, zal hij mij alleen maar op de basislijn verslaan, dus wees er snel bij, want je weet hoe snel hij kan opstaan.”

Corbin imiteerde Mutombo’s diepe, ernstige stem: ‘Maak je geen zorgen, Ty, ik heb hem. Ik heb hem.’

‘Ja hoor, ik dwong Mike om de basislijn te volgen, en Mike deed zijn ding en Deke was een beetje laat,” zei Corbin. ‘En Mike heeft hem.”

Jordan maakte op beroemde wijze de kenmerkende beweging van Mutombo naar hem terug, terwijl hij met zijn vinger naar Mutombo zwaaide.

‘Het enige dat ik kon horen was ‘Arrrrrrrrrrrgh”, zei Corbin lachend.

Van Gundy zei dat Mutombo’s vingerbeweging altijd met goede smaak werd gedaan en nooit om iemand te vernederen. Hij vond dat de NBA te ver ging toen zij ambtenaren de opdracht gaf om technische fouten te beoordelen toen hij deze naar buiten bracht.

“Hij gebruikte het op de juiste manier en bewaarde het meestal voor een heel goed blok”, zei Van Gundy. ‘Wou ik soms dat hij zich onmiddellijk naar de andere kant had bekeerd? Ja. Maar het was zijn ding.”

Mutombo eindigde met 3.289 blokken, de tweede hoogste in de geschiedenis van de NBA, maar Van Gundy zegt dat de blokken slechts een deel van zijn defensieve impact vertellen.

“Zijn schotblokkering heeft terecht veel aandacht getrokken, omdat mensen denken aan het kwispelen met de vingers, maar wat over het hoofd wordt gezien is de rebounder die hij was”, aldus Van Gundy. “Die man heeft alles opgeruimd. Gewoon alles. Hij kon zowel een schot veranderen, teruggaan als rebounden. Meestal kan een man het een of het ander doen. Bij hem was het allebei.”

En tegen de tijd dat hij in 2009 bij de Rockets eindigde, nadat hij in 2001 met Philadelphia in 2001 en met New Jersey in 2003 in de NBA Finals had gespeeld, blonk hij uit als basketbalspeler en als ambassadeur voor basketbal.

In 2008 liet Mutombo tijdens een benefietgala van Houston Rockets genaamd Tux and Tennies de toenmalige Rockets-eigenaar Leslie Alexander een video zien van de ziekenhuisomstandigheden in Congo.

Alexander herinnerde zich dat hij beelden had gezien van patiënten die hun eigen matrassen meebrachten om op te liggen. Er was geen medicijn. En niet genoeg artsen. Hij schreef een cheque van $ 500.000 uit voor het ziekenhuis van Mutombo.

“Het was de passie en de manier waarop hij over zijn continent sprak”, zei Van Gundy. “Hij zorgde ervoor dat iedereen empathischer werd over zijn volk en zijn zaak. En het was niet gemakkelijk voor hem. Het vergde uren en uren van zijn tijd, zijn energie, zijn middelen. En dit was allemaal in het seizoen. En hij deed het allebei op een buitengewoon hoog niveau.”

In 2007 werd hij uitgenodigd om de State of the Union-toespraak van president George W. Bush bij te wonen, waarin hij Mutombo een “goedhartige man” noemde en dat de Verenigde Staten hem met trots een staatsburger noemden.

Van Gundy zei dat hij alleen maar kon denken aan Roberto Clemente, de honkbalspeler van de Hall of Fame, ter vergelijking met een opvallende atleet/filantroop.

De breedte van Mutombo’s bijdragen, zowel op als buiten het basketbalveld, is de reden waarom zo velen naar de juiste woorden zochten om hem te beschrijven. Ze lachten om zijn lach, verwonderden zich over zijn vaardigheid en pauzeerden om zijn liefdadigheidswerk in perspectief te plaatsen.

‘Hij wilde mensen helpen’, zei Bickerstaff. “Hij was de waarheid.”

Corbin zei dat hoewel Mutombo zoveel grote projecten op zich nam, zoals ziekenhuizen en scholen in Afrika, hij ook de kleine momenten niet uit de weg ging. Er waren talloze keren dat hij Mutombo met gewone mensen zag omgaan en hun dag zag goedmaken.

‘Het was onmogelijk dat je hem niet leuk zou vinden’, zei Corbin. ‘Hij ontmoette mensen die hem niet kenden en stelde het hen op hun gemak, door iets te zeggen, hun de hand te schudden, of iets te doen waardoor ze zich op hun gemak voelden. Je voelde hem, en je voelde dat het hem iets kon schelen. Omdat het hem wel kon schelen.

“Hij besloot dat als hij iemands dag zou beïnvloeden, hij dat op een goede manier zou doen.”

(Foto van Dikemebe Mutombo: Juan Ocampo / NBAE via Getty Images)